توسعه صنایع کوچک و متوسط و ایجاد شهرکهای صنعتی جزء برنامه‌های ویژه و آرمانی احمدی نژاد در زمان تشکیل دولت نهم بود هرچند که با گذشت حدود ۷ سال از عمر دولت وی، هنوز این آرزو محقق نشده و دولت توجه مالی مناسبی به این شهرکها نداشته تا آنجا که به گفته رییس سازمان صنایع کوچک بودجه ۴۳۰ میلیارد تومانی شهرکهای صنعتی در حد بودجه یک سوپرمارکت پیشرفته است!
طبق اعلام مسئولان وزارت صنعت، تاکنون ایجاد ۸۹۴ شهرک و ناحیه صنعتی در کشور مصوب شده که از این تعداد، ۶۶۴ شهرک و ناحیه صنعتی با ۲۷ هزار واحد صنعتی فعال شده است. همچنین تا به حال حدود ۵۷۰ هزار فرصت شغلی از طریق این واحدها ایجاد شده که البته باید دید پس از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و با وجود مشکلات موجود در بخش صنعت اخیراً تغییری در این تعداد ایجاد شده یا خیر.
طی سالهای گذشته عدم تکمیل امکانات زیرساختی و زمین‌خواری به عنوان مهمترین مشکلات شهرکهای صنعتی مطرح بود و از این طریق عده‌ای توانستند با خرید زمین در این شهرکها علاوه بر استفاده از تسهیلات مالی، زمین خود را پس از مدتی با قیمتی بالاتر بفروشند و با سودی کلان از چرخه “صنعتگرنماها” خارج شوند.
هرچند دولت طی سالهای گذشته سعی در جذب سرمایه‌گذاران در شهرکهای صنعتی داشته اما وجود برخی مشکلات در این شهرکها در کنار موانع کلی تولید، تبلیغات دولت را تا حدی تحت‌الشعاع خود قرار داده است.
به گفته رییس سازمان صنایع کوچک تاکنون فقط نیمی از قراردادهای ایجاد واحد تولیدی در شهرکهای صنعتی فعال شده و حدود ۴ هزار و ۵۰۴ واحد نیز به دلایلی مانند فقدان بازار، اختلاف شرکا، نرسیدن مواد اولیه و یا ناتوانی در تهیه تأسیسات و ماشین آلات مورد نیاز تعطیل شده اند.
در این گزارش میدانی به بیان برخی مشکلات تولیدکنندگان و کارگران در شهرکهای صنعتی تهران پرداخته‌ایم.
* صنایع های‌تک آلاینده نیست اما باید از تهران دور باشیم
شهرک صنعتی “علی‌آباد” که اخیراً نام آن به “پایتخت” تبدیل شده در کیلومتر ۵۵ جاده خاوران به سمت مشهد و بعد از شریف‌آباد قرار دارد.
عباس ولی‌زاده یک تولیدکننده قطعات الکترونیکی در این شهرک است که دور بودن دفتر کارش به محل کارخانه را عاملی برای هدر رفتن زمان و خستگی کارگران و کارفرمایان می‌داند و معتقد است: طبق مصوبه دولت واحدهای تولید محصولات های‌تک، آلاینده نیستند و می‌توانند در حاشیه تهران قرار گیرند.
وی می‌گوید: قرار گرفتن دفتر شرکت در تهران و کارخانه در شهرستان مشکل رفت و آمد را برای ما ایجاد کرده است.
وی ادامه می‌دهد: شرکت ما در زمینه تولید محصولات های‌تک فعال است و به همین دلیل بیشتر کارکنان کارخانه را خانم‌هایی تشکیل می‌دهند که دارای تخصص بوده و معمولاً بومی تهران هستند، برای حل مشکل رفت و آمد آنها سرویس گذاشته‌ایم که البته هزینه‌ای را به کارخانه تحمیل می‌کند.
ولی‌زاده می‌گوید: در شهرستان‌های اطراف تهران مانند پاکدشت و شریف آباد نیروی متخصص وجود ندارد و به همین دلیل ما از مزیت استفاده از کارگران عام با حقوق پایین برخوردار نیستیم.
به گفته وی، مسیر طولانی شهرک پایتخت تا تهران به اندازه‌ای زیاد است که کارگران تمام انرژی خود را برای طی کردن این مسیر صرف می‌کنند.
وی می‌گوید: برای حل این مشکل از سازمان صنایع تهران خواستیم تا با جابجایی کارخانه به تهران و استقرار در منطقه‌ای مانند تهرانپارس یا ابتدای جاده سرخه حصار موافقت کنند که مسئولان به ما گفتند کارخانه‌هایی که از تهران خارج شده‌اند دیگر امکان بازگشت به تهران را ندارند.
این تولیدکننده ادامه می‌دهد: این در حالی است که صنایع های‌تک آلایندگی ندارند و استقرار آنها در تهران منعی ندارد.
وی توضیح می‌دهد: مسئولان سازمان صنایع به ما گفتند “نمی‌توانید کارخانه را جابجا کنید مگر اینکه یک واحد تولیدی جدید ایجاد کنید البته دیگر امکانات یا تسهیلاتی در اختیارتان قرار نمی‌دهیم”
وی همچنین با اشاره به مشکل تأمین مواد اولیه می‌گوید: در زمینه تأمین مواد اولیه هم با برخی محدودیت‌ها در واردات و هم با مشکل تأمین مالی روبرو هستیم.
* قبض برق را دیر پرداخت کنیم، اموالمان توقیف می‌شود
مرتضی حیدرزاده، تولیدکننده آجر ماشینی در نیز در مورد مشکل تولید در خارج از محدوده شهر تهران می‌گوید: بعد از هدفمندی یارانه‌ها قیمت هر مترمکعب گاز برای ما ۱۶٫۵ تومان بود که در حال حاضر ۷۰ تومان است، این در حالی است که مشخص نیست در فاز دوم هدفمندی، دولت یارانه‌ای به تولید خواهد داد یا خیر.
وی ادامه می‌دهد: قیمت گازوئیل بعد از هدفمندی از حدود ۹ تومان به ۱۳۵ تومان رسیده و قیمت مازوت هم ۲۹۰ تومان افزایش داشته است.
این تولیدکننده با اشاره به افزایش قیمت برق پس از هدفمندی یارانه‌ها می‌گوید: دولت ادعا می‌کند که با بسته‌های حمایتی پول انرژی کارخانه‌ها را با بهره ۴ درصد تقسیط می‌کند اما در عین حال به ما می‌گویند که اگر قبض برق را دیر پرداخت کنید اموالتان را توقیف خواهیم کرد.
* بسته حمایت از تولید خنده‌دار است
حیدرزاده ادامه می‌دهد: بسته‌های حمایتی دولت از صنعت خنده‌دار است، وقتی کارخانه‌ای با ۷۵۰ نفر کارگر، فعال است تقسیط قیمت انرژی چه کمکی به این واحد خواهد کرد؟
وی بالا بودن هزینه حمل و نقل را پس از اجرای هدفمند شدن یارانه‌ها از جمله مشکلات تولیدکنندگان در خارج از شهرهای بزرگ عنوان کرده و می‌گوید: کامیون‌داران برای اینکه افزایش هزینه گازوئیل مصرفی خود را جبران کنند به جای اینکه ۱۰ تن بار بزنند، ۱۱ تن را بار کامیون خود می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: در چنین شرایطی اُستانداری و اداره کل سازمان صنایع در نامه‌ای که بالای آن شعار حمایت از تولید ملی نوشته شده، به کارخانه‌ها اعلام کردند که اگر تناژ بالا بار کامیون شود کارخانه را پلمب می‌کنند.
وی معتقد است: تولیدکنندگان با مشکلات زیادی روبرو هستند و فقط به عشق تولید، کارخانه خود را سرپا نگه می‌دارند وگرنه تا الآن خیلی از کارخانه‌ها تعطیل شده بودند.
* کارخانه‌ها جرأت تعدیل نیرو ندارند
این تولیدکننده اضافه می‌کند: کارخانه‌ها جرأت تعدیل نیرو ندارند. اگر این اتفاق بیفتد کارگران در خیابانها تجمع می‌کنند و استانداری می‌گوید فلان شرکت، کارگران را تحریک کرده است.
وی با بیان اینکه استانداری دنبال جریمه کردن کارخانه‌ها و دریافت مبلغ جریمه از تولیدکنندگان است، ادامه می‌دهد: مسئولان استانداری می‌گویند حمل بار آسفالت جاده را خراب می‌کند اما به نظر ما این مسائل ارتباطی به تولیدکننده ندارد.
وی با اشاره به افزایش قیمت تمام شده تولید اضافه می‌کند: تعزیرات می‌گوید نباید افزایش قیمتی داشته باشیم این در حالی است که تولیدکنندگان با سیلی صورت خود را سرخ نگه داشته‌اند و سود دریافتی آنها بسیار پایین است.
حیدرزاده ادامه می‌دهد: چند وقت پیش یک محموله آجر از چین وارد ایران شد که قصد داشتند با قیمت ارزان، بازار را در اختیار بگیرند وقتی دلیل پایین بودن قیمت فروش آنها را جستجو کردیم متوجه شدیم که تعدادی ماشین به صورت رایگان این آجرها را به گمرک حمل می‌کردند تا هزینه‌ای بایت حمل پرداخت نشود و بعد از آن نیز در بازار توزیع می‌شد.
وی اضافه می‌کند: تعدادی از کارخانه‌های آجرسازی مصرف‌کننده مازوت بودند که به علت بالا رفتن قیمت مازوت، تولید برای آنها صرفه ندارد و مجبورند به دنبال گازسوز کردن کارخانه‌ها باشند اما این کار نیز با مشکلاتی روبرو است و به همین علت برخی کارخانه‌ها تغییر کاربری داده و یا به مرغداری تبدیل شده‌اند.
* زیر قیمت می‌فروشیم تا قبض برق و گاز را پرداخت کنیم
علی رشیدیان، مدیر یک شرکت تولیدکننده ظروف و ورق آلومینیوم در شهرک صنعتی شمس‌آباد نیز می‌گوید: گرانی انرژی و مواد اولیه، قیمت تمام شده تولید را افزایش داده و این در حالی است که دولت هیچ یارانه‌ای به تولیدکنندگان نمی‌دهد.
وی می‌گوید: قبل از اجرایی شدن هدفمندی یارانه‌ها، پول برق مصرفی ما یک میلیون تومان بود اما الان ۸ میلیون تومان شده که در پرداخت آن مشکل داریم و مجبوریم محصولاتمان را زیر قیمت بفروشیم تا قبض گاز یا برق را پرداخت کنیم و گازمان قطع نشود.
وی اضافه می‌کند: قبلاً با ۳ شیفت کار می‌کردیم که الآن فقط نصف شیفت تولید داریم و تا جایی که توانستیم سعی کردیم قبض‌های برق و گاز را پرداخت کنیم تا با مشکل قطع روبه‌رو نشویم.
این تولیدکننده معتقد است اگر سرمایه‌گذار پولش را در کارهای دلالی هزینه کند سود بیشتری نصیبش خواهد شد.
* هفته‌ای ۲ یا ۳ روز آب قطع می‌شود
رشیدیان با اشاره به مشکل تأمین آب آشامیدنی در برخی از شهرکهای صنعتی، می‌گوید: در فصل تابستان آب هفته‌ای ۲ تا ۳ روز قطع می‌شود که این مسئله برای برخی صنایع مانند آلومینیوم‌سازی مشکلات زیادی را ایجاد می‌کند.
وی با بیان اینکه مسئولان جلسه‌ای را برای طرح مشکلات تولیدکنندگان در شهرکهای صنعتی برگزار نمی‌کنند، می‌گوید: خوب است گاهی اوقات نیز مسئولان از پشت میز خود بلند شوند، به شهرک بیایند و به حرفهای ما گوش دهند.
وی با بیان اینکه قیمت هر کیلو شمش آلومینیوم بعد از هدفمندی یارانه‌ها از ۲ هزار تومان به حدود ۵ هزار تومان رسیده است، می‌گوید: در چنین شرایطی بازار کشش افزایش قیمت محصولات را ندارد و به همین دلیل افزایشی در قیمت تولیدمان ایجاد نکرده‌ایم.
وی دلیل بیمه نشدن برخی کارگران را نیز با بالا بودن قیمت تمام شده تولید و کاهش سود کارفرما مرتبط می‌داند و می‌گوید: “تولید مرده است.”
* نبود وسایل حمل و نقل عمومی به شهرکها
مهرداد بیرامیان، تولیدکننده شیرآلات در شهرک صنعتی عباس‌آباد نیز در مورد مشکلات واحد تولیدیش می‌گوید: سیاست‌هایی که دولت دارد به ضرر تولید است، از وضعیت تأمین اجتماعی گرفته تا بالا و پایین شدن نرخ دلار و قیمت تمام شده تولید.
وی ادامه می‌دهد: مشکلات جاده و مسیر رفت و برگشت برای کارگران و کارفرمایان و همچنین آلودگی هوا نیز انگیزه کار را کم کرده است.
وی می‌گوید: کارفرمایان اکثراً در تهران ساکن هستند که اگر بخواهند از محله‌های بالای شهر به سمت شهرکهای صنعتی بروند باید از طریق میدان بسیج به سمت پاکدشت، مسیر را طی کنند در حالی که اگر از اتوبان بابایی مسیر رفت و برگشتی وجود داشت زمان رفت و برگشت کمتر می‌شد.
به گفته این تولیدکننده، حدود دو ساعت طول می‌کشد تا یک کارفرما از بالای تهران خود را به واحد تولیدیش در پاکدشت برساند.
وی با بیان اینکه وسایل حمل و نقل عمومی هم به اندازه کافی وجود ندارد، می‌گوید: امکانات برای رفت و آمد به غرب استان تهران بهتر است اما در شرق اینطور نیست این در حالی است که کارخانه‌های زیادی در خاتون‌آباد، پاکدشت و مامازن وجود دارد.
به گفته بیرامیان علاوه بر آلودگی کارخانه‌ها، مسیر پاکدشت محل رفت و آمد کامیون‌های دودزا و قدیمی است که این مسئله هم آلودگی هوا را بیشتر می‌کند.
وی با بیان اینکه در داخل شهرکهای صنعتی وسیله نقلیه به اندازه کافی وجود ندارد، می‌گوید: کسی که از بیرون شهرک بدون ماشین به شهرک بیاید با مشکل ایاب و ذهاب روبرو است و در عین حال انتقال کالا از جاده به بازار هم با مشکلاتی روبرو است.
این صنعتگر معتقد است: هزینه سربار کارخانه‌ها افزایش یافته و قیمت تولید بالا رفته اما سود کارخانه‌ها تغییری نکرده و حتی از ۱۰ درصد سابق به ۵ درصد کاهش یافته است در حالی که اگر تولید کننده پولش را در بانک سرمایه‌گذاری کند ۲۰ درصد سود نصیبش می‌شود.
به گفته وی اگر قیمت کالا افزایش پیدا کند بازار کششی برای خرید آن نخواهد داشت و میزان تقاضا پایین می‌آید.
وی با بیان اینکه در گذشته صادرات شیرآلات به کشورهای شوروی سابق، عراق و افغانستان انجام می‌شد، می‌گوید: سیاست‌گذاری غلط دولت باعث شد تا نیاز این بازارها از طریق تولیدات ترکیه تأمین شود و صادرات صنعت کاهش یابد.
* نیمی از کارگران خانوم هستند، ایاب و ذهاب مشکل است
علاوه بر مشکلاتی که تولیدکنندگان در شهرکهای صنعتی با آن روبرو هستند، کارگران نیز در این شهرکها با موانع و مشکلاتی مواجهند.
خانم اکرمی، یک کارگر شرکت تولیدکننده پلاستیک، نایلون و نایلکس در شهرک صنعتی شمس آباد در مورد وضعیت کار در این شهرک می‌گوید: من از حسن آباد برای کار به شمس‌آباد می‌آیم، هزینه ایاب و ذهاب بالا است و علاوه بر این جایی برای نگهداری فرزندم وجود ندارد.
وی ادامه می‌دهد: هر تخصصی که داشته باشی موقع ورود به یک کارخانه به عنوان یک کارگر صفر به افراد نگاه می‌شود و ممکن است کارگران تا مدت‌های زیادی بیمه نشوند و یا حداقل باید ۶ ماه کار کنند تا بیمه شوند.
وی اضافه می‌کند: همسرم هم ۱۱ سال است که در یکی از شهرکهای صنعتی کار می‌کند اما هنوز بیمه نشده است.
این خانوم کارگر با بیان اینکه حقوق دریافتی اکثر کارگران پایین‌تر از نرخ قانون کار است، می‌گوید: چند سال در یک واحد آلومینیوم‌سازی کار کردم که هزینه بالایی را برای رفت و آمد پرداخت می‌کردم و حقوقم هم بسیار پایین بود. آخر سال به ما اضافه کاری ندادند و وقتی شکایت کردیم کارفرما ادعا کرد که اصلاً اینها کارگر ما نیستند، آنجا بود که متوجه شدیم برای ما حق بیمه هم رد نشده است.
* هزینه تولید بالا رفته، کارفرما پولی برای بیمه نمی‌دهد
وی با بیان اینکه هزینه تولید پس از اجرایی شدن قانون هدفمندی یارانه‌ها بسیار بالا رفته و قیمت آب، برق و گاز کارخانه‌ها افزایش یافته است، می‌گوید: کارفرما دیگر پولی بابت بیمه کردن کارگران هزینه نمی‌کند و بیشتر به فکر پرداخت هزینه‌های تولید است.
اکرمی ادامه می‌دهد: وقتی مأمور بیمه به کارخانه‌ها مراجعه می‌کنند وظیفه‌اش این است که وارد کارخانه شود و ببیند چند نفر مشغول به کارند اما این اتفاق نمی‌افتد و مأمور بیمه فقط تا در کارخانه می‌آید و بعد هم می‌رود.
* شیفت شب کارخانه با کارگران افغانی
وی با بیان اینکه نیمی از کارگران شهرک صنعتی شمس‌آباد را خانم‌ها تشکیل می‌دهند، اضافه می‌کند: خیلی از کارگران شرکت‌ها افغانی هستند و کارفرما برای اینکه با مشکلی روبرو نشود شیفت تولید را به شب منتقل کرده و این کارگران افغانی شب‌ها کار می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: افغان‌ها بیشتر در واحدهای آلومینیوم سازی یا ریخته‌گری که کار سنگینی دارند، مشغول به کار هستند که نیازی به بیمه شدن ندارند و حقوق کمی هم دریافت می‌کنند.
* شهرک آب آشامیدنی ندارد
محمد مرادپوریان، کارگر یک واحد تولید پلاستیک در شمس‌آباد نیز در مورد شرایط کار در این شهرک می‌گوید: نرخ کرایه‌ها برای کارگران بسیار بالا است. من از حسن‌آباد تا سر شهرک شمس‌آباد ۵۰۰ تومان بابت تاکسی پرداخت می‌کنم و در داخل شهرک هم تاکسی‌ها ۵۰۰ تومان از مسافران می‌گیرند. به این ترتیب هر کارگر باید روزانه ۲ هزار تومان هزینه ایاب و ذهاب پرداخت کند.
وی می‌گوید: نبود وسیله حمل و نقل عمومی باعث این مشکلات شده و کارگران توانایی پرداخت هزینه‌های بالای کرایه‌ها را ندارند.
این کارگر از نبود آب قابل آشامیدن در شهرک صنعتی گلایه می‌کند و می‌گوید: هر روز از خانه آب آشامیدنی به همراه می‌آوریم.
وی ادامه می‌دهد: برخی کارگاه‌های تولیدی در ارتفاع بالاتری نسبت به بقیه واحدها واقع شده‌اند که به این دلیل آب به این واحدها نمی‌رسد و با مشکل روبرو هستند هرچند آب شهرک هم غیرآشامیدنی است.
وی با بیان اینکه مواد اولیه تولید آلومینیوم خیلی گران شده است، از تعطیلی تعدادی از واحدهای آلومینیوم‌سازی صحبت می‌کند و می‌گوید: قبل از عید هر تن پلاستیک را یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان می‌خریدیم در حالی که الآن ۳ میلیون تومان بابت یک تن پلاستیک باید پرداخت شود که این مسئله تولید را کم کرده است.
* روزی ۵ هزار تومان هزینه ایاب و ذهاب
به گفته مرادپوریان، اکثر کارگران شهرک صنعتی شمس‌آباد از حسن آباد، اسلامشهر، قم، جاده ساوه و کرج می‌آیند که حقوق دریافتی آنها حدود ۴۰۰ هزار تومان و با احتساب اضافه کاری به ۶۰۰ هزار تومان می‌رسد.
وی می‌گوید: کارگرانی که از قم به شهرک صنعتی شمس‌آباد می‌آیند باید حدود ۲۵۰۰ تومان هزینه ایاب و ذهاب بابت رفتن به کارخانه پرداخت کنند و در واقع روزی ۵ هزار تومان هزینه رفت و برگشتشان می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: از سال ۶۸ تا به حال مسئولان قول داده‌اند به این منطقه آب آشامیدنی انتقال پیدا کند اما تاکنون این وعده عملی نشده است.
مواردی که در این گزارش به آنها اشاره شد تنها بخشی از مشکلات تولیدکنندگان و کارگران در شهرکهای صنعتی است که حل آنها در سالی که به عنوان “تولید ملی،حمایت از کار و سرمایه ایرانی” نامگذاری شده، ضروری‌تر از قبل است.